Jakie wyróżniamy przesłanki rozwodowe?
Polski system prawny wyróżnia dwa rodzaje przesłanek rozwodowych – pozytywne oraz negatywne.
Zaistnienie pierwszych z nich stanowi niezbędny warunek, aby sąd był władny wydać wyrok orzekający rozwiązanie małżeństwa. Z kolei drugi ich rodzaj, polega na takim stanie faktycznym danej sprawy, który nie daje podstawy do orzeczenia rozwodu.
Warunkiem rozwiązania małżeństwa przez rozwód jest stwierdzenie przez sąd istnienia pozytywnych przesłanek rozwodowych, przy jednoczesnym braku wystąpienia przesłanek o charakterze negatywnym.
Zagadnienie przesłanek rozwodowych uregulowane zostało w art. 56 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm., j.t. Dz. U. z 2020 r., poz. 1359).
Pozytywne przesłanki rozwodowe
Zgodnie z § 1 w/w przepisu – jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Zgodnie z definicją wypracowaną w doktrynie prawniczej – pożycie małżeńskie obejmuje wspólne zamieszkiwanie, a więc prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego (więź gospodarcza), utrzymywanie stosunków cielesnych (więź fizyczna), przy jednoczesnym istnieniu ścisłego węzła uczuciowego (więź uczuciowa).
Jego „rozkład” następuje, gdy przestaje istnieć przynajmniej jeden z w/w elementów w sposób trwały, a więc nie rokujący nadziei na zmianę takiego stanu rzeczy.
Zdaniem Sądu Najwyższego „skoro od szeregu lat między stronami nie istnieje żadna więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza, to rozkład ich pożycia należy uznać za zupełny. Fakt, że stan taki trwa już przeszło pięć lat, że powódka współżyje z innym mężczyzną i ma z nim dziecko, nie pozwala przyjąć, by istniało jakiekolwiek realne prawdopodobieństwo, że strony powrócą do współżycia, a zatem rozkład pożycia stron należy uznać za trwały” (orzeczenie z dnia 9 marca 1956 r., IV CR. 36/55, OSN 1956, nr 4, poz. 110).
W uchwale z dnia 28 maja 1955 r. (I CO 5/55, OSNCK 1955/3/46) Sąd Najwyższy wskazał, że „Pożycie małżeńskie wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnocie duchowej, fizycznej i gospodarczej. W zasadzie ustanie któregokolwiek z elementów tej wspólnoty należy uznać za objaw rozkładu pożycia, nie przesądzając na podstawie tego tylko objawu stopnia rozkładu. Brak natomiast wspólnoty duchowej będzie zawsze objawem rozkładu pożycia, Rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Do uznania, że rozkład jest trwały nie jest konieczne stwierdzenie, że powrót małżonków do pożycia jest bezwzględnie wyłączony. Wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że w okolicznościach sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków”.
Negatywne przesłanki rozwodowe
Negatywne przesłanki rozwodowe zostały wymienione w art. 56 § 2 oraz § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Tworzą je:
- dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków,
- zasady współżycia społecznego,
- żądanie orzeczenia rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia.
Dobro małoletnich dzieci
Podkreślenia wymaga fakt, iż polski ustawodawca nie zdefiniował samego pojęcia „dobra małoletnich dzieci”. Zgodnie z ustalonymi poglądami doktryny prawniczej obejmuje ono zapewniane przez rodziców materialne i niematerialne dobra, jak również podejmowane przez nich czynności, mające na celu zapewnienie prawidłowej pieczy nad dziećmi oraz zabezpieczenie ich prawidłowego rozwoju w poczuciu stabilizacji i bezpieczeństwa.
W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968r. (III CZP 70/66, OSNC 1968/5/77), „oceniając, czy dobro małoletnich dzieci małżonków nie sprzeciwia się rozwodowi, należy przede wszystkim rozważyć, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich. Uszczerbku dla małoletnich dzieci można się dopatrzyć w orzeczeniu rozwodu, gdy istniejący stan faktyczny nie pozwala na rozstrzygnięcie o sytuacji dzieci w sposób zapewniający zaspokojenie ich potrzeb materialnych i moralnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te zaspokajane są obecnie. Dla oceny, czy dobro dzieci ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, mogą mieć istotne znaczenie: wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci”.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 05 listopada 1999 r. (sygn. akt III CKN 799/99) wskazał również, że „Przedłużający się konflikt małżonków jest dla ich dzieci przeżyciem negatywnym, godzącym w poczucie stabilności, co wyklucza odmowę orzeczenia rozwodu ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci”.
Zasady współżycia społecznego
Kolejna negatywna przesłanka rozwodowa zachodzi, gdy z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Przedmiotowa uchwała Sądu Najwyższego stanowi, iż „sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego występuje, gdy jest on sprzeczny z ogólnie uznawanymi w danym społeczeństwie wartościami. (…) Sytuacje takie mogą zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej”.
W wyroku z dnia 25 maja 1998 r. (sygn. akt I CKN 704/97) Sąd Najwyższy uznał, że „za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego udzielenie rozwodu, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę”.
Wyłączna wina małżonka
Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. Od tej zasady są dwa wyjątki – w sytuacji, gdy drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód oraz w przypadku gdy taka odmowa jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Przywołana powyżej uchwałą Sądu Najwyższego wskazuje, iż „gdy małżonek niewinny odmawia zgody na rozwód wyłącznie w zamiarze szykany albo dla zemsty lub z nienawiści do małżonka winnego, uznanie odmowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego nie budzi wątpliwości”.
Zdjęcie autorstwa Karolina Grabowska z Pexels
tekst: r.pr. Michał Szczerbiak Bd-741
