Aktualnie obowiązujący stan prawny dopuszcza szereg możliwości skutecznego wyrażenia swej ostatniej woli na wypadek śmierci. Mowa tu rzecz jasna o testamencie, który co do zasady dzielimy na formę zwykłą oraz szczególną (na wypadek zdarzeń wyjątkowych, nie pozwalających na zachowanie zwykłej formy testamentu).
Testament zwykły dzieli się z kolei na odmianę holograficzną (własnoręczną), notarialną a także alograficzną. Ostatni rodzaj to rzadziej spotykana forma ustna, spisywana protokolarnie w obecności szczególnych osób wymienionych w ustawie.
Pomijając wspomniane przypadki szczególne, ostatnia wola testatora wyrażana jest najczęściej w formie testamentu własnoręcznego lub aktu notarialnego.
Na potrzeby niniejszego opracowania dalsze uwagi poświęcone będą w szczególności testamentowi spisanemu własnoręcznie, albowiem z racji swej natury przysparza on najwięcej problemów interpretacyjnych. W konsekwencji, jest on najczęściej podważany w toku postępowań spadkowych.
Jakie warunki musi spełniać testament?
Ostatnia wola spisana własnoręcznie obwarowana jest dość skonkretyzowanymi wymogami natury formalnej. Co najważniejsze – testament może zawierać oświadczenie woli tylko jednego spadkodawcy. Nie jest zatem prawnie dopuszczalne rozporządzenie majątkiem wspólnym np. przez małżonków w jednym dokumencie . Wada ta stanowi dość częstą przyczynę jego nieważności. Co ciekawe, taka praktyka dopuszczalna jest m.in. w Niemczech, gdzie formę testamentu wspólnego stosuje się dość powszechnie. Rozwiązanie to pozwala uniknąć nie rzadko skomplikowanych postępowań sądowych, przynajmniej do czasu śmierci obojga małżonków.
Dodatkowo, testament holograficzny musi zostać sporządzony w całości pismem ręcznym i również własnoręcznie podpisany. Testament napisany za pomocą komputera czy maszyny do pisania nie będzie zatem prawnie skuteczny – nawet jeżeli został własnoręcznie podpisany.
Idąc dalej, treść ostatniej woli powinna być opatrzona datą. Dla ścisłości należy jednak zauważyć, że jej brak nie determinuje ex lege o jej nieważności – o ile nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu.
Na szczęście dla sporządzająch, ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie obwarowań w przedmiocie używania odpowiedniej terminologii lub wyrażeń takich jak dla przykładu „testament” czy „ostatnia wola”. Wypracowana praktyka w tym względzie jest liberalna. Sąd obowiązany jest z urzędu do tłumaczenia testamentu tak, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Co więcej, jeżeli treść może być rozumiana rozmaicie, to do sądu należy obowiązek przyjęcia takiej wykładni, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.
Pamiętać również należy, że zdolność do testowania w chwili sporządzania testamentu nie może być ograniczona. Mówiąc ściślej, testator musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, którą nabywa się co do zasady po osiągnięciu pełnoletniości (wyjątkiem jest zawarcie związku małżeńskiego po ukończeniu 16 roku życia), a traci najczęściej wraz z ustanowieniem ubezwłasnowolnienia (nawet częściowego). Nadto, treść ostatniej woli może zostać sporządzona, odwołana bądź zmieniona jedynie osobiście. Niedopuszczalne jest działanie przez osoby trzecie, nawet w ramach formalnego przedstawicielstwa.
Co do samej treści testamentu, swoboda wyrażania ostatniej woli została pod pewnymi względami ograniczona. W szczególności, należy unikać sformułowań zakreślających termin lub warunek jego wykonania. Nie jest zatem możliwe skonstruowanie ostatniej woli w taki sposób, że jego ważność zależy dla przykładu od dalszej postawy potencjalnego spadkobiercy. Wprowadziłoby to trudności zarówno w skutecznym wykonaniu testamentu jak również prawidłowej interpretacji ostatniej woli. W przypadku jednak wystąpienia takich przeszkód, ustawa nakazuje ja traktować jako niebyłe – chyba, że z treści testamentu jasno wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany do spadku. W takiej sytuacji powołanie tej konkretnej osoby jest nieważne.
Spełnienie opisanych wyżej wymogów stanowi punkt wyjścia dla uznania testamentu za skuteczny. Należy niemniej zważyć, że może on zostać uznany za nieważny nawet w przypadku spełnienia przesłanek natury formalnej. O tym zagadnieiu szerzej w kolejnym wpisie.
Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej a jest jedynie ogólnym przedstawieniem zagadnienia prawnego w oparciu o akualnie obowiązujące prawo.
Masz pytania? Wątpliwości? Zapraszamy do kontaktu.